In een tijd waarin de roep om klimaatmaatregelen luider klinkt dan ooit, lijken ook de protesten steeds extremer te worden. Wat begon als vreedzame actie om aandacht te vragen voor het klimaat, escaleert steeds vaker in situaties waarbij niet alleen het verkeer, maar ook het maatschappelijk geduld volledig vastloopt. Een video die de afgelopen dagen viraal ging, legt dit ongemak pijnlijk bloot. Op de beelden is te zien hoe een automobilist zelf het heft in handen neemt wanneer een groep klimaatactivisten een drukke weg blokkeert. Hij loopt resoluut naar voren en spuit zonder pardon pepperspray in het gezicht van de demonstranten.
De actie van de man is zowel heftig als tekenend voor de tijdgeest. Waar de een hem ziet als held die “eindelijk iets doet”, noemt de ander hem een gevaar voor de rechtsstaat. De video, vermoedelijk opgenomen ergens in Duitsland of Nederland, toont activisten van een beweging als Extinction Rebellion of Letzte Generation die midden op de rijbaan zitten. Ze houden verkeersdeelnemers letterlijk en figuurlijk tegen met hun protest tegen klimaatverandering. De automobilist vraagt hen eerst beleefd opzij te gaan, maar krijgt geen reactie. Daarop grijpt hij naar een flesje pepperspray uit zijn auto en zet het middel meteen in. Paniek en verwarring breken uit, terwijl andere omstanders filmen en toekijken. Op sociale media barst het vervolgens los.
De reacties zijn verdeeld, maar overwegend gepolariseerd. Duizenden mensen spreken hun steun uit voor de man, die volgens hen “doet wat de overheid nalaat”. Hij wordt geprezen als iemand die optreedt tegen wat zij zien als “burgerterreur”. Maar daar tegenover staat een fel geluid van critici: mensenrechtenorganisaties noemen het geweld ontoelaatbaar en benadrukken dat vreedzaam demonstreren een fundamenteel recht is. Ze vrezen dat dit incident een gevaarlijk precedent schept waarin burgers zichzelf rechter gaan wanen – en geweld genormaliseerd wordt.
Toch is het belangrijk om verder te kijken dan het incident zelf. Wat deze video vooral laat zien, is dat de spanningen tussen klimaatactivisten en de samenleving snel oplopen. Waar eerder nog sprake was van sympathie voor de boodschap – het redden van onze planeet – lijkt die nu te worden overschaduwd door afkeer van de manier waarop dit wordt gecommuniceerd. Wie elke ochtend naar zijn werk moet, zijn kinderen van school moet halen of simpelweg onderweg is, voelt zich gegijzeld door een protest dat hen niet persoonlijk treft, maar wel direct raakt.
In talloze steden, van Amsterdam tot Berlijn, groeit de frustratie. De tolerantie voor blokkades, lijmacties en straatprotesten neemt af. Zeker als het gaat om situaties waarin ambulances, brandweer of andere hulpdiensten worden gehinderd, slaat de sympathie snel om. Burgers voelen zich steeds minder gehoord en meer bespeeld. De methode van het protest roept dan niet meer bewustzijn op, maar weerstand.
En dat leidt tot een gevaarlijke dynamiek. Want hoe ver mag een burger gaan in zijn frustratie? In Nederland is het bezit van pepperspray verboden voor particulieren. Het gebruik ervan kan leiden tot strafrechtelijke vervolging, een strafblad en zelfs gevangenisstraf. Toch lijkt die consequentie voor veel mensen ondergeschikt aan hun woede over het protest. De man in de video wordt in veel reacties als een “volksheld” neergezet – een zeldzaam en verontrustend sentiment.
Sociale media spelen daarbij een grote rol. In een paar uur tijd werd het filmpje verspreid via X (voorheen Twitter), TikTok en Instagram. De online arena fungeert als klankkast voor het groeiende ongenoegen. Waar activisten hun actie inzetten om aandacht te krijgen, blijkt het effect vaak het tegenovergestelde: de boodschap raakt ondergesneeuwd door de verontwaardiging over de vorm.
Toch is er ook iets fundamenteels aan de hand. De samenleving lijkt in een staat van continue polarisatie te verkeren. Burgers voelen zich niet gehoord door de politiek, missen duidelijke keuzes en worden intussen wel geconfronteerd met ingrijpende acties. Die kloof tussen activisme en alledaagse realiteit groeit, en dat maakt het draagvlak voor verandering broos.
Klimaatactivisten halen vaak inspiratie uit historische bewegingen: de burgerrechtenstrijd, de anti-apartheidsbeweging, Gandhi’s geweldloze verzet. Maar de context van vandaag is anders. In een tijdperk van smartphones, snelle meningen en permanente online aanwezigheid, is het publieke draagvlak vluchtiger dan ooit. Eén verkeerde actie kan maanden werk tenietdoen. Eén incident – zoals deze peppersprayvideo – kan het beeld van een hele beweging kleuren.
Wat leren we hiervan? Allereerst dat de grenzen tussen actie en provocatie, tussen protest en verstoring, steeds moeilijker te trekken zijn. Maar ook dat we als samenleving moeten nadenken over hoe we in gesprek blijven. Want zonder dialoog, zonder ruimte voor nuance, ontstaat alleen maar meer frictie. En die frictie kan omslaan in geweld – zoals nu al zichtbaar is.